DeFi ve Merkeziyetsiz Finans

Decentralized Finance (DeFi), blockchain teknolojisinin en devrimci uygulamalarından biridir. 2025 yılında DeFi ekosistemi 100 milyar doları aşan TVL (Total Value Locked) ile geleneksel finansal sistemlere gerçek bir alternatif sunmaktadır. Bu bölümde, DeFi'nin temel kavramlarını, protokollerini, fırsatlarını ve risklerini detaylıca inceleyeceğiz.

DeFi Nedir?

DeFi, geleneksel finansal hizmetlerin blockchain üzerinde merkeziyetsiz olarak sunulmasıdır. Bankalar, borsalar ve diğer finansal aracılar yerine akıllı kontratlar kullanılır.

DeFi'nin Temel Özellikleri:

• Permissionless: Herkes katılabilir
• Trustless: Güven gerektirmez
• Transparent: Tüm işlemler açık
• Composable: Lego gibi birleştirilebilir
• Non-custodial: Fonlar kullanıcı kontrolünde

DeFi Ekosistemi Bileşenleri

1. Decentralized Exchanges (DEX)

DEX'ler, merkezi otoriteye ihtiyaç duymadan token takası yapmayı sağlar.

Popüler DEX'ler ve TVL (2025):

2. Lending & Borrowing Protokolleri

Kripto varlıkları teminat göstererek borçlanma veya faiz karşılığı borç verme imkanı sunar.

Major Lending Protokolleri:

Aave V3:
- TVL: $8.5 milyar
- Ortalama APY: %1.28 (stablecoin)
- Variable/Fixed rate seçeneği
- 20+ desteklenen asset
- Flash loan özelliği

Compound V3:
- TVL: $2.3 milyar
- Isolated risk markets
- Improved capital efficiency
- COMP token rewards

MakerDAO:
- TVL: $5.2 milyar
- DAI stablecoin ihracı
- Multi-collateral DAI
- DSR (DAI Savings Rate): %5-8

3. Yield Aggregators

Otomatik olarak en yüksek getiriyi bulup optimize eden protokoller.

Popüler Yield Aggregators:

• Yearn Finance: Auto-compounding vaults
• Convex Finance: Curve boost optimization
• Beefy Finance: Multi-chain yield optimizer
• Harvest Finance: Auto-farming strategies

AMM (Automated Market Maker) Modeli Detaylı

AMM Nasıl Çalışır?

Traditional order book yerine matematiksel formüller kullanılır.

Constant Product Formula (x × y = k):

Örnek: ETH/USDC Pool
- 100 ETH × 200,000 USDC = 20,000,000 (k)
- 1 ETH = 2,000 USDC başlangıç fiyatı

10 ETH satın alma:
- Yeni ETH: 90
- Yeni USDC: 20,000,000 / 90 = 222,222
- Ödenen USDC: 222,222 - 200,000 = 22,222
- Ortalama fiyat: 22,222 / 10 = 2,222.2 USDC/ETH

Liquidity Provider (LP) Mekanikleri

graph TD
    A[Kullanıcı] --> B[Token A + Token B]
    B --> C[Likidite Havuzu]
    C --> D[LP Token Alır]
    
    E[Trader] --> F[Swap İşlemi]
    F --> C
    C --> G[İşlem Ücreti]
    G --> H[LP'lere Dağıtım]
    
    D --> I[LP Token Stake]
    I --> J[Ek Farming Rewards]

Impermanent Loss Hesaplaması

IL = [2 × sqrt(price_ratio) / (1 + price_ratio)] - 1

Örnek:
- Başlangıç: 1 ETH = $2,000
- Bitiş: 1 ETH = $4,000 (2x)
- IL = [2 × sqrt(2) / (1 + 2)] - 1 = -5.72%

Price Change | Impermanent Loss
1.25x       | -0.6%
1.5x        | -2.0%
2x          | -5.7%
3x          | -13.4%
4x          | -20.0%
5x          | -25.5%

DeFi Yield Farming Stratejileri

1. Basic Liquidity Provision

Strateji: Stablecoin Çiftleri
- Pool: USDC/USDT
- Platform: Curve Finance
- Base APY: %2-5
- Bonus rewards: CRV tokens
- Risk: Düşük (IL minimal)
- Tavsiye edilen miktar: Portfolio'nun %20-30'u

2. Leveraged Yield Farming

Strateji: Borrow + Farm
1. Aave'de ETH yatır
2. Stablecoin borçlan (%50 LTV)
3. Stablecoin'i high APY pool'a koy
4. Net APY = Farm APY - Borrow APY

Örnek:
- Farm APY: %15
- Borrow APY: %3
- Net APY: %12 (leverage dahil ~%18)

3. Delta-Neutral Strategies

Strateji: IL'den Korunma
1. LP pozisyonu aç (ETH/USDC)
2. Perpetual short ETH (aynı miktar)
3. Funding rate + LP fees kazan
4. Fiyat hareketlerinden etkilenme

Getiri Kaynakları:
- LP trading fees: %5-20 APY
- Funding rate: %10-30 APY
- Liquidity mining: %10-50 APY

MetaMask ile DeFi Başlangıç Rehberi

Adım 1: MetaMask Kurulumu

1. metamask.io adresinden resmi eklentiyi indir
2. Yeni cüzdan oluştur
3. Seed phrase'i güvenli sakla (ASLA paylaşma)
4. Güçlü şifre belirle
5. Yedekleme tamamla

Adım 2: Network Ekleme

Ethereum Mainnet (Varsayılan)
BSC Network:
- Network Name: BNB Smart Chain
- RPC URL: https://bsc-dataseed.binance.org/
- Chain ID: 56
- Symbol: BNB

Polygon Network:
- Network Name: Polygon
- RPC URL: https://polygon-rpc.com/
- Chain ID: 137
- Symbol: MATIC

Adım 3: İlk DeFi İşlemi

Uniswap'te Token Swap:
1. app.uniswap.org adresine git
2. MetaMask'ı bağla
3. Swap edilecek token'ları seç
4. Miktar gir
5. Slippage tolerance ayarla (%0.5-1)
6. Gas fee kontrol et
7. Swap butonuna tıkla
8. MetaMask'ta onayla

DeFi Güvenlik En İyi Uygulamalar

Smart Contract Riskleri

Risk Azaltma Checklist:
□ Audit raporlarını kontrol et (Certik, PeckShield)
□ TVL > $100M protokolleri tercih et
□ Yeni protokollerden kaçın (< 3 ay)
□ Admin key risklerini araştır
□ Insurance protokollerini kullan (Nexus Mutual)

Yaygın DeFi Hack Türleri

1. Reentrancy Attacks: Fonksiyon tekrar çağrılması
2. Flash Loan Attacks: Arbitraj manipülasyonu
3. Oracle Manipulation: Fiyat besleme saldırıları
4. Rug Pulls: Exit scam'ler
5. Infinite Mint: Token basma açıkları

DeFi Vergi ve Regülasyon

Vergilendirilebilir Olaylar

1. Token Swap: Alım-satım vergisi
2. Liquidity Mining Rewards: Gelir vergisi
3. Lending Interest: Gelir vergisi
4. Governance Token Airdrops: Gelir vergisi
5. IL Realizasyonu: Zarar yazma (ülkeye göre)

Kayıt Tutma Önerileri

• Tüm işlem hash'lerini sakla
• Fiyat snapshot'ları al
• Tax software kullan (Koinly, TokenTax)
• Quarterly P&L hesapla

2025 DeFi Trendleri

1. Real World Assets (RWA)

• Tokenized securities
• Real estate on-chain
• Supply chain finance
• Trade finance

2. Liquid Staking Derivatives

• Lido stETH: $20B+ TVL
• Rocket Pool rETH
• Frax ETH
• Eigenlayer restaking

3. Cross-chain DeFi

• Bridge aggregators
• Unified liquidity
• Chain-agnostic yield
• Omnichain protocols

4. Institutional DeFi

• KYC'd pools
• Permissioned DeFi
• Regulatory compliant yields
• TradFi integration

DeFi Metrikler ve Analiz

Temel DeFi Metrikleri

Protocol Sağlığı:
- TVL Growth Rate
- Active Users
- Protocol Revenue
- Token Value Accrual

Risk Metrikleri:
- Collateralization Ratio
- Liquidation Threshold
- Bad Debt
- Insurance Coverage

DeFi Analiz Araçları

Başarılı DeFi Stratejisi İçin İpuçları

1. Küçük Başla: İlk ay $100-500 ile test et
2. Gas Optimize Et: İşlemleri düşük gas zamanlarında yap
3. Diversify Et: Tek protokole bağımlı kalma
4. APY Tuzağı: Sürdürülemez yüksek APY'lerden kaçın
5. Compound Et: Auto-compounding vault'ları kullan
6. Sigorta Yap: Büyük pozisyonları sigortala
7. Exit Planı: IL ve fiyat hedefleri belirle

📚 İleri Okuma & Kaynaklar

• "How to DeFi: Beginner" & "How to DeFi: Advanced" - CoinGecko
• Finematics YouTube Channel - DeFi Explained
• The Defiant Newsletter - thedefiant.io
• Bankless - bankless.com
• DeFi Developer Roadmap - roadmap.sh/defi
• Uniswap V3 Whitepaper - uniswap.org/whitepaper-v3.pdf
• Aave Documentation - docs.aave.com
• "DeFi and the Future of Finance" by Campbell R. Harvey