Makroekonomiye Giriş

Makroekonomi, bir ekonominin toplam performansını, davranışını ve karar verme süreçlerini inceleyen iktisat dalıdır. Mikroekonominin aksine, makroekonomi bireysel piyasalar yerine ekonominin bütününe odaklanır. Finansal piyasalarda başarılı olmak için makroekonomik dinamikleri anlamak kritik öneme sahiptir, çünkü merkez bankası kararları, ekonomik büyüme verileri ve enflasyon gibi faktörler tüm varlık sınıflarını doğrudan etkiler.

Makroekonominin Temel Soruları

Makroekonomi üç temel soruya yanıt arar:

  1. Ekonomik büyüme nasıl gerçekleşir? Uzun vadeli yaşam standartlarını neyin belirlediği
  2. İş döngüleri neden oluşur? Ekonomik aktivitenin neden dalgalandığı
  3. Enflasyon ve işsizlik arasındaki ilişki nedir? Phillips eğrisi ve politika ödünleşimleri

Makroekonomik Analiz Çerçevesi

Makroekonomik analiz, toplam arz (AS) ve toplam talep (AD) modelini kullanarak ekonominin genel dengesini inceler. Bu model, fiyatlar genel düzeyi ile toplam üretim arasındaki ilişkiyi gösterir:

  • Toplam Talep (AD): C + I + G + (X - M)

    • C: Tüketim harcamaları
    • I: Yatırım harcamaları
    • G: Devlet harcamaları
    • X - M: Net ihracat (ihracat - ithalat)

  • Toplam Arz (AS): Ekonominin üretim kapasitesi

    • Kısa vadede: Fiyat katılıkları nedeniyle pozitif eğimli
    • Uzun vadede: Potansiyel çıktı düzeyinde dikey

Gayri Safi Yurtiçi Hasıla (GSYİH)

GSYİH, bir ülkenin sınırları içinde belirli bir dönemde (genellikle bir yıl veya çeyrek) üretilen tüm nihai mal ve hizmetlerin piyasa değeridir. Ekonomik performansın en kapsamlı ölçütü olan GSYİH, üç farklı yaklaşımla hesaplanabilir:

1. Harcama Yaklaşımı (En Yaygın)

GSYİH = C + I + G + (X - M)

2025 ABD GSYİH Bileşenleri:

  • Tüketim (C): 19.8 trilyon $ (%68)
  • Yatırım (I): 5.3 trilyon $ (%18)
  • Devlet Harcamaları (G): 5.0 trilyon $ (%17)
  • Net İhracat (X-M): -0.9 trilyon $ (-%3)
  • Toplam Nominal GSYİH: 29.2 trilyon $

2. Üretim Yaklaşımı

Ekonomideki tüm sektörlerin katma değerlerinin toplamı:

  • Tarım
  • Sanayi
  • Hizmetler
  • İnşaat

3. Gelir Yaklaşımı

Üretim faktörlerinin elde ettiği gelirlerin toplamı:

  • Ücretler
  • Kârlar
  • Faiz gelirleri
  • Rant gelirleri

GSYİH Büyüme Oranları ve Piyasa Etkileri

2025 Büyüme Tahminleri:

  • ABD: %1.4-1.6
  • Euro Bölgesi: %1.0
  • Çin: %4.5
  • Türkiye: %3.0

Piyasa Tepkileri:

  • Beklentilerin üzerinde büyüme → Hisse senetleri ↑, Tahvil getirileri ↑
  • Beklentilerin altında büyüme → Hisse senetleri ↓, Tahvil fiyatları ↑
  • Negatif büyüme (resesyon) → Risk iştahı ↓, Güvenli liman varlıklara yönelim

Enflasyon ve Fiyat Endeksleri

Tüketici Fiyat Endeksi (TÜFE/CPI)

TÜFE, tipik bir tüketici sepetindeki mal ve hizmetlerin fiyat değişimini ölçer. Sepet içeriği ülkelere göre değişir ancak genel kategoriler şunlardır:

TÜFE Sepet Ağırlıkları (Türkiye 2025):

  • Gıda ve alkolsüz içecekler: %25.43
  • Ulaştırma: %15.88
  • Konut: %14.90
  • Lokanta ve oteller: %9.15
  • Giyim ve ayakkabı: %6.87
  • Ev eşyası: %6.64
  • Diğer: %21.13

Üretici Fiyat Endeksi (ÜFE/PPI)

ÜFE, üreticilerin sattıkları mal ve hizmetlerin fiyat değişimini ölçer. TÜFE'den önce hareket etme eğilimindedir.

Çekirdek Enflasyon

Gıda ve enerji gibi volatil kalemleri hariç tutar. Merkez bankaları genellikle çekirdek enflasyona odaklanır.

Enflasyon Türleri ve Nedenleri

  1. Talep Enflasyonu: Toplam talebin toplam arzı aşması
  2. Maliyet Enflasyonu: Üretim maliyetlerindeki artış
  3. Yapısal Enflasyon: Ekonominin yapısal sorunları
  4. İthal Enflasyon: Döviz kuru ve ithal girdi fiyatları

Enflasyonun Piyasa Etkileri

Hisse Senetleri:

  • Ilımlı enflasyon (%2-3): Genellikle pozitif
  • Yüksek enflasyon (>%5): Değerleme baskısı, belirsizlik

Tahviller:

  • Enflasyon ↑ → Tahvil fiyatları ↓
  • Reel getiri = Nominal getiri - Enflasyon

Döviz:

  • Yüksek enflasyon → Para birimi değer kaybı

Emtia:

  • Enflasyon hedge'i olarak altın ve emtialara talep

İşsizlik ve İstihdam Dinamikleri

İşsizlik Türleri

  1. Friksiyonel İşsizlik: İş değiştirme sürecindeki geçici işsizlik
  2. Yapısal İşsizlik: Beceri uyumsuzluğundan kaynaklanan işsizlik
  3. Konjonktürel İşsizlik: Ekonomik döngülerden kaynaklanan işsizlik
  4. Mevsimsel İşsizlik: Mevsimlik işlerdeki dalgalanmalar

İşsizlik Oranı Hesaplaması

İşsizlik Oranı = (İşsiz Sayısı / İşgücü) × 100
İşgücü = Çalışanlar + İş Arayanlar

Doğal İşsizlik Oranı (NAIRU)

Enflasyonu hızlandırmayan işsizlik oranı. Gelişmiş ülkelerde genellikle %4-5 civarındadır.

İstihdam Göstergeleri

ABD Tarım Dışı İstihdam (NFP):

  • Her ayın ilk Cuma günü açıklanır
  • Piyasa etkisi yüksek
  • 2025 ortalama beklenti: Aylık 150-200K yeni iş

İşgücüne Katılım Oranı:

  • Çalışma çağındaki nüfusun işgücündeki payı
  • ABD 2025: %63.2
  • Demografik trendlerle düşüş eğiliminde

Phillips Eğrisi İlişkisi

İşsizlik ve enflasyon arasındaki ters ilişki:

  • Düşük işsizlik → Ücret baskısı → Enflasyon ↑
  • Yüksek işsizlik → Düşük talep → Enflasyon ↓

Modern Phillips Eğrisi Tartışması: 2010'lardan beri ilişki zayıfladı. Yapısal faktörler:

  • Küreselleşme
  • Teknolojik değişim
  • Gig ekonomisi
  • Sendikalaşma oranlarındaki düşüş

Satın Alma Yöneticileri Endeksi (PMI)

PMI, ekonomik aktivitenin en önemli öncü göstergelerinden biridir. Her ay 400+ şirketin satın alma yöneticilerine yöneltilen anketlerle oluşturulur.

PMI Bileşenleri ve Ağırlıkları

  1. Yeni Siparişler (%30)
  2. Üretim (%25)
  3. İstihdam (%20)
  4. Teslimat Süreleri (%15)
  5. Stoklar (%10)

PMI Yorumlama

  • >50: Ekonomik genişleme
  • =50: Değişim yok
  • <50: Ekonomik daralma

Kritik Eşikler:

  • >55: Güçlü genişleme
  • 45-50: Hafif daralma
  • <45: Keskin daralma/resesyon riski

Global PMI Verileri (Haziran 2025)

  • ABD İmalat PMI: 48.5 (daralma)
  • ABD Hizmet PMI: 54.8 (genişleme)
  • Euro Bölgesi İmalat: 45.8 (daralma)
  • Çin Caixin İmalat: 51.7 (genişleme)
  • Türkiye İmalat: 47.9 (daralma)

PMI Alt Endeksleri

Fiyat Endeksi:

  • Enflasyon baskılarını gösterir

  • 60: Güçlü fiyat baskısı

Yeni İhracat Siparişleri:

  • Global talep göstergesi
  • Döviz kuru etkilerine duyarlı

Tedarikçi Teslimat Süreleri:

  • Ters yorumlanır (uzama = ekonomik güç)
  • Tedarik zinciri sorunlarını yansıtır

PMI Trading Stratejileri

  1. Momentum Trade: PMI >52 → Risk-on pozisyonlar
  2. Eşik Geçişleri: 50 seviyesi kırılmaları
  3. Divergence Trade: İmalat vs Hizmet PMI ayrışması
  4. Beklenti Oyunu: Consensus vs gerçekleşen

Ekonomik Göstergelerin Sınıflandırılması

Öncü Göstergeler (Leading Indicators)

Ekonomik dönüm noktalarını ortalama 7 ay önceden sinyal veren göstergelerdir. Conference Board Leading Economic Index (LEI) 10 bileşenden oluşur:

  1. İmalat Sektörü Haftalık Çalışma Saatleri
  2. İşsizlik Sigortası Başvuruları (ters)
  3. Üreticilerin Yeni Siparişleri
  4. ISM Yeni Siparişler Endeksi
  5. Sermaye Malları Siparişleri (savunma hariç)
  6. Konut İnşaat İzinleri
  7. S&P 500 Borsa Endeksi
  8. Öncü Kredi Endeksi
  9. 10 Yıl - 3 Ay Getiri Farkı (Yield Spread)
  10. Tüketici Beklentileri

2025 LEI Performansı:

  • Mayıs 2025: -%0.1 (aylık)
  • Son 6 ay: -%2.7
  • Zayıflama sinyali

Eşanlı Göstergeler (Coincident Indicators)

Ekonomiyle aynı anda hareket eden göstergeler:

  1. Tarım Dışı İstihdam
  2. Kişisel Gelir (transfer ödemeleri hariç)
  3. Sanayi Üretimi
  4. İmalat ve Ticaret Satışları

Conference Board CEI:

  • Mayıs 2025: +%0.1
  • Mevcut ekonomik durum stabil

Artçıl Göstergeler (Lagging Indicators)

Ekonomik değişimleri teyit eden göstergeler:

  1. İşsizlik Oranı
  2. İşsizlik Süresi
  3. Birim İşgücü Maliyetleri
  4. Ticari Krediler
  5. Tüketici Kredileri/Gelir Oranı
  6. TÜFE Hizmetler
  7. Prime Rate

Göstergelerin Pratik Kullanımı

Ekonomik Döngü Analizi:

Öncü ↓ + Eşanlı ↑ + Artçıl ↑ = Genişleme sonu yakın
Öncü ↑ + Eşanlı ↓ + Artçıl ↓ = Toparlanma başlangıcı

Trading Uygulamaları:

  1. Sektör Rotasyonu: LEI yükselişte → Döngüsel sektörler
  2. Risk Yönetimi: LEI düşüşte → Defansif pozisyonlar
  3. Tahvil/Hisse Dengesi: Gösterge kombinasyonlarına göre

Makroekonomik Verilerin Piyasa Etkisi

Veri Açıklama Takvimi

En önemli veri açıklamaları ve tipik piyasa tepkileri:

ABD (EST):

  • 08:30: İstihdam verileri (NFP - ilk Cuma)
  • 08:30: TÜFE/ÜFE (ayın 10-15'i)
  • 08:30: GSYİH (çeyreklik)
  • 10:00: ISM PMI (ayın ilk iş günü)
  • 14:00: Fed faiz kararı (8 kez/yıl)

Avrupa (CET):

  • 11:00: Euro bölgesi TÜFE
  • 13:45: ECB faiz kararı

Beklenti vs Gerçekleşme Oyunu

Piyasalar beklentileri fiyatlar. Önemli olan sapma miktarı:

Pozitif Sürpriz = Gerçekleşen > Beklenti
Negatif Sürpriz = Gerçekleşen < Beklenti

Tipik Tepkiler:

  • NFP +50K sürpriz → USD ↑, Hisse ↑, Tahvil getiri ↑
  • TÜFE -0.2% sürpriz → USD ↓, Tahvil fiyat ↑

Makro Trading Stratejileri

1. Makro Momentum

Güçlü ekonomik veriler → Risk-on varlıklar

  • Hisse senetleri (özellikle döngüsel)
  • Yüksek getirili tahviller
  • Emtia para birimleri (AUD, CAD)

2. Resesyon Hedge

Zayıf ekonomik veriler → Güvenli liman

  • Devlet tahvilleri
  • Altın
  • JPY, CHF

3. Enflasyon Oyunu

Yüksek enflasyon verileri:

  • Kısa: Tahvil short, USD long
  • Uzun: Altın, TIPS, emtialar

4. Merkez Bankası Döngüsü

Faiz artırım döngüsü başlangıcı:

  • Banka hisseleri ↑
  • Büyüme hisseleri ↓
  • Para birimi ↑

Sonuç

Makroekonomik analiz, finansal piyasalarda başarının temel taşıdır. Ekonomik göstergeleri doğru okumak, merkez bankası politikalarını tahmin etmek ve küresel ekonomik trendleri takip etmek, bilinçli yatırım kararları almak için kritiktir. 2025'te özellikle enflasyon dinamikleri, merkez bankası politika ayrışması ve jeopolitik risklerin makro görünüm üzerindeki etkileri yakından izlenmelidir.

📚 İleri Okuma & Kaynaklar