Kripto Borsaları ve İşlem Platformları

Kripto para alım satımı için kullanılan borsalar, dijital varlık ekonomisinin kalbidir. 2025 yılında toplam kripto işlem hacminin %95'i merkezi borsalarda (CEX) gerçekleşirken, merkeziyetsiz borsalar (DEX) hızla büyüyerek spot işlem hacminin %25'ine ulaşmıştır. Bu bölümde, farklı borsa türlerini, özelliklerini ve güvenli kullanım yöntemlerini detaylıca inceleyeceğiz.

Merkezi Borsalar (CEX) Detaylı İnceleme

CEX Nedir ve Nasıl Çalışır?

Merkezi borsalar, geleneksel finans dünyasına benzer şekilde, alıcı ve satıcıları bir araya getiren aracı kurumlardır. Kullanıcıların fonları borsa tarafından saklanır ve işlemler borsa'nın kendi sisteminde gerçekleşir.

Temel Özellikler:

• Custody (saklama) hizmeti
• KYC/AML zorunluluğu
• Yüksek likidite
• Profesyonel trading araçları
• Müşteri desteği
• Fiat para giriş/çıkışı

Büyük CEX Platformları Karşılaştırması

CEX Avantajları

1. Yüksek Likidite:

   • Hızlı işlem gerçekleşmesi
   • Düşük slippage
   • Büyük emirler için uygun

2. Kullanıcı Dostu:

   • Basit arayüz seçenekleri
   • Mobil uygulama
   • Türkçe dil desteği

3. Ek Hizmetler:

   • Spot, futures, margin trading
   • Staking ve earn programları
   • P2P trading
   • Kripto kredi kartları

4. Güvenlik:

   • Sigorta fonları
   • 2FA ve güvenlik özellikleri
   • Regülasyon uyumu

CEX Dezavantajları

1. Merkezi Risk:

   • Hack riski (FTX, Mt.Gox örnekleri)
   • Fonların dondurulması
   • Borsa iflası riski

2. Gizlilik:

   • KYC zorunluluğu
   • İşlem takibi
   • Vergi raporlaması

3. Kısıtlamalar:

   • Coğrafi yasaklar
   • Coin listesi sınırlamaları
   • Withdrawal limitleri

Merkeziyetsiz Borsalar (DEX) Detaylı İnceleme

DEX Nedir ve Nasıl Çalışır?

DEX'ler, akıllı kontratlar aracılığıyla doğrudan cüzdanlar arası takas imkanı sağlayan platformlardır. Kullanıcılar fonlarının kontrolünü hiçbir zaman kaybetmez.

Çalışma Prensipleri:

• Automated Market Maker (AMM)
• Likidite havuzları
• Akıllı kontrat tabanlı
• Non-custodial (saklamasız)

Popüler DEX Platformları

graph TD
    A[DEX Ekosistemi] --> B[Ethereum]
    A --> C[BSC]
    A --> D[Solana]
    A --> E[Arbitrum]
    
    B --> F[Uniswap V3]
    B --> G[SushiSwap]
    B --> H[Curve Finance]
    
    C --> I[PancakeSwap]
    C --> J[BiSwap]
    
    D --> K[Raydium]
    D --> L[Orca]
    
    E --> M[GMX]
    E --> N[Camelot]

DEX Karşılaştırma Tablosu

DEX Avantajları

1. Tam Kontrol:

   • Private key sizde
   • Fonlar cüzdanınızda
   • Hack riski minimize

2. Gizlilik:

   • KYC yok
   • Anonim işlemler
   • IP kısıtlaması yok

3. Erişilebilirlik:

   • 7/24 açık
   • Coğrafi sınır yok
   • Permissionless

4. Yenilikçilik:

   • Yeni tokenlar hemen
   • Deneysel özellikler
   • Topluluk yönetimi

DEX Dezavantajları

1. Teknik Zorluk:

   • Wallet bağlantısı
   • Gas fee yönetimi
   • Slippage ayarları

2. Likidite Sorunları:

   • Düşük likidite
   • Yüksek slippage
   • Price impact

3. Riskler:

   • Smart contract bug'ları
   • Rug pull riski
   • Impermanent loss

Emir Türleri ve Trading Mekanikleri

Temel Emir Türleri

1. Market Order (Piyasa Emri):

   • Anında gerçekleşir
   • Mevcut en iyi fiyattan
   • Garanti dolum
   • Slippage riski var

2. Limit Order:

   • Belirlenen fiyattan
   • Garanti fiyat
   • Dolum garantisi yok
   • Maker ücreti avantajı

3. Stop-Loss Order:

   • Zarar durdurma
   • Tetikleme fiyatı
   • Market veya limit olabilir
   • Risk yönetimi için kritik

4. Stop-Limit Order:

   • Stop + Limit kombinasyonu
   • İki fiyat belirlenir
   • Daha fazla kontrol
   • Dolmama riski

Gelişmiş Emir Türleri

5. Take-Profit Order:
   - Kar realizasyonu
   - Otomatik satış
   
6. OCO (One-Cancels-Other):
   - İkili emir
   - Biri dolunca diğeri iptal
   
7. Trailing Stop:
   - Dinamik stop-loss
   - Fiyatı takip eder
   
8. Iceberg Order:
   - Büyük emirleri böler
   - Piyasa etkisini azaltır

Order Book (Emir Defteri) Okuma

Order Book Bileşenleri

         SATIŞ EMİRLERİ (ASK)
╔══════════════╦═══════════╦═══════════╗
║    Fiyat     ║   Miktar  ║   Toplam  ║
╠══════════════╬═══════════╬═══════════╣
║  $2,720.50   ║   5.234   ║  14,243   ║
║  $2,720.00   ║   3.891   ║  10,583   ║
║  $2,719.50   ║   2.156   ║   5,862   ║
╠══════════════╬═══════════╬═══════════╣
║    SPREAD: $1.00 (0.037%)            ║
╠══════════════╬═══════════╬═══════════╣
║  $2,718.50   ║   1.823   ║   4,954   ║
║  $2,718.00   ║   4.567   ║  12,412   ║
║  $2,717.50   ║   8.234   ║  22,376   ║
╚══════════════╩═══════════╩═══════════╝
         ALIŞ EMİRLERİ (BID)

Order Book Analizi

1. Spread Analizi:

   • Dar spread = Yüksek likidite
   • Geniş spread = Düşük likidite
   • Volatilite göstergesi

2. Derinlik Analizi:

   • Büyük emirler = Destek/Direnç
   • İmbalance = Yön göstergesi
   • Duvar tespiti

3. Order Flow:

   • Agresif alımlar/satımlar
   • Momentum değişimi
   • Balina hareketleri

KYC/AML Süreçleri

Know Your Customer (KYC) Aşamaları

1. Temel Doğrulama:

   • E-posta onayı
   • Telefon doğrulama
   • Temel bilgiler

2. Kimlik Doğrulama:

   • Kimlik/Pasaport
   • Selfie doğrulama
   • Adres kanıtı

3. Gelişmiş Doğrulama:

   • Gelir kaynağı
   • İşlem amacı
   • Video doğrulama

Farklı Ülkelerde KYC Gereksinimleri

Güvenlik ve Risk Yönetimi

Borsa Seçerken Dikkat Edilecekler

1. Güvenlik Kriterleri:

   • Soğuk cüzdan kullanımı (%95+)
   • Sigorta fonu varlığı
   • Hack geçmişi kontrolü
   • Penetrasyon test raporları
   • Bug bounty programı

2. Regülasyon:

   • Lisans durumu
   • Ülkenizdeki yasal statü
   • Şeffaflık raporları
   • Rezerv kanıtı (PoR)

3. Teknik Altyapı:

   • API stabilitesi
   • Uptime oranı (%99.9+)
   • Emir eşleştirme hızı
   • DDoS koruması

Risk Azaltma Stratejileri

graph LR
    A[Risk Yönetimi] --> B[Çeşitlendirme]
    A --> C[Güvenlik]
    A --> D[Limit Kullanımı]
    
    B --> E[Birden fazla borsa]
    B --> F[CEX + DEX karışımı]
    
    C --> G[2FA zorunlu]
    C --> H[Withdrawal whitelist]
    C --> I[API kısıtlamaları]
    
    D --> J[Daily limit]
    D --> K[İşlem limitleri]

Ücret Yapıları ve Optimizasyon

Ücret Türleri

1. Trading Ücretleri:

   • Maker fee (likidite sağlama)
   • Taker fee (likidite alma)
   • VIP seviyeleri
   • Token indirimleri

2. Diğer Ücretler:

   • Deposit ücreti (genelde ücretsiz)
   • Withdrawal ücreti
   • Margin funding ücreti
   • Futures funding rate

Ücret Optimizasyon Taktikleri

1. Borsa Token Kullanımı:

   • BNB ile %25 indirim
   • FTT ile kademeli indirim
   • KCS ile holding avantajı

2. VIP Seviye Yükseltme:

   • 30 günlük hacim artırma
   • Market maker programları
   • Referans bonusları

3. Akıllı Routing:

   • En düşük ücretli borsa
   • Aggregator kullanımı
   • Arbitraj fırsatları

Gelecek Trendleri

2025-2026 Beklentileri

1. CEX-DEX Hibrit Modeller:

   • Custody seçeneği
   • Chain-agnostic trading
   • Unified liquidity

2. Regülasyon Uyumu:

   • MiCA (AB)
   • Spot ETF entegrasyonu
   • CBDC desteği

3. Teknolojik Gelişmeler:

   • AI-powered trading
   • Social trading
   • Copy trading gelişimi

📚 İleri Okuma & Kaynaklar

• Binance Academy, "CEX vs DEX" - academy.binance.com
• CoinGecko, "Exchange Rankings" - coingecko.com/exchanges
• DeFi Llama, "DEX Volume Stats" - defillama.com
• Messari, "Exchange Landscape Report 2025"
• Chainalysis, "Crypto Crime Report 2025"
• "The Bitcoin Standard" by Saifedean Ammous
• "DeFi and the Future of Finance" by Campbell R. Harvey