Merkez Bankaları ve Para Politikası

Merkez bankaları, modern ekonomilerin kalbidir. Fiyat istikrarını sağlamak, finansal istikrarı korumak ve ekonomik büyümeyi desteklemek gibi kritik görevleri üstlenirler. 2025 yılında küresel merkez bankaları, pandemi sonrası genişlemeci politikalardan normalleşmeye geçiş sürecinde farklı hızlarda hareket etmektedir.

Merkez Bankası Mandatları

ABD Federal Rezerv (Fed)

İkili Mandat (Dual Mandate):

Maksimum istihdam
Fiyat istikrarı (%2 enflasyon hedefi)

Avrupa Merkez Bankası (ECB)

Birincil Hedef: Fiyat istikrarı (%2 enflasyon hedefi) İkincil Hedef: AB'nin genel ekonomik politikalarını desteklemek

Türkiye Cumhuriyet Merkez Bankası (TCMB)

Temel Amaç: Fiyat istikrarını sağlamak Destekleyici Amaçlar: Finansal istikrar ve sürdürülebilir büyüme

Para Politikası Araçları

1. Geleneksel Araçlar

Politika Faizi

Merkez bankalarının temel aracıdır. Ekonomiye müdahalenin ilk basamağı.

2025 Haziran Faiz Oranları:

Fed Funds Rate: %4.25-4.50 (değişmedi)
ECB Depo Faizi: %2.00 (25 bps indirim)
TCMB Politika Faizi: %50.00 (sabit)
BoE Bank Rate: %4.25 (sabit)
BoJ Politika Faizi: %0.50 (25 bps artış)

Açık Piyasa İşlemleri

Repo/Ters Repo: Kısa vadeli likidite yönetimi
Kesin Alım/Satım: Kalıcı likidite değişimi

Zorunlu Karşılıklar

Bankaların merkez bankasında tutması gereken minimum rezerv
Kredi arzını doğrudan etkiler

2. Geleneksel Olmayan Araçlar

Varlık Alım Programları (QE)

Tanım: Merkez bankasının devlet tahvili ve diğer varlıkları doğrudan satın alması

Tarihsel QE Programları:

Fed QE: 2008-2014 ve 2020-2022 toplam $8.9 trilyon
ECB APP/PEPP: 2015-2022 toplam €5 trilyon
BoJ QQE: 2013-devam, yıllık ¥80 trilyon

Negatif Faiz Politikası

ECB (2014-2022), BoJ (2016-devam)
Bankaların fazla rezervlerini cezalandırma

Forward Guidance (Yol Gösterici İletişim)

Türleri:

Açık Uçlu: "Uzun süre düşük faiz"
Takvime Bağlı: "2026 sonuna kadar"
Eşiğe Bağlı: "Enflasyon %2'ye ulaşana kadar"
Karma: Birden fazla koşulun kombinasyonu

Faiz Koridoru Sistemi

Koridor Bileşenleri

Üst Bant (Lending Facility): Merkez bankasının bankalardan borç verme faizi
Politika Faizi: Temel sinyal faizi
Alt Bant (Deposit Facility): Bankaların merkez bankasına yatırdığı fazla rezervin faizi

2025 Faiz Koridorları

ECB Sistemi (Haziran 2025):

Marjinal İkredilendirme: %2.40
Ana Refinansman: %2.15
Depo Faizi: %2.00
Koridor genişliği: 40 bps

TCMB Sistemi:

Geç Likidite Penceresi: %51.50
Politika Faizi: %50.00
Depo Faizi: %48.50
Koridor genişliği: 300 bps (geniş koridor)

Koridorun İşleyişİ

Dar koridor: Piyasa faizlerini sıkı kontrol
Geniş koridor: Piyasa mekanizmasına alan
Asimetrik koridor: Belirli yönde teşvik

Varlık Alımı: Merkez bankası piyasadan tahvil alır
Rezerv Yaratma: Karşılığında banka rezervleri yaratılır
Portföy Dengeleme: Yatırımcılar daha riskli varlıklara yönelir
Servet Etkisi: Varlık fiyatları artar, tüketim uyarılır

QE'nin Etkileri

Faiz Oranları: Uzun vadeli faizler düşer
Döviz Kuru: Para birimi değer kaybeder
Varlık Fiyatları: Hisse ve tahvil fiyatları yükselir
Enflasyon Beklentileri: Yükselir

Niceliksel Sıkılaştırma (Quantitative Tightening - QT)

2025 QT Durumu

ECB QT Programı:

APP portföyü: Aylık €25 milyar azalış
PEPP: Yeniden yatırım durduruldu
Toplam azalma hedefi: €1 trilyon
Uzun vadeli faizlere etkisi: +35 bps

Fed QT Programı:

Hazine kağıtları: Aylık $60 milyar
MBS: Aylık $35 milyar
Toplam hız: $95 milyar/ay

QT'nin Piyasa Etkileri

Likidite Daralması: Banka rezervleri azalır
Faiz Yükselişi: Tahvil arzı artar
Volatilite Artışı: Risk primleri yükselir
Dolar Güçlenmesi: Küresel dolar talebi

İletim Mekanizmaları

Para Politikası Aktarım Kanalları

Faiz Oranı Kanalı
- Politika faizi → Piyasa faizleri → Yatırım/Tüketim
- En geleneksel ve doğrudan kanal
Kredi Kanalı
- Banka Kredi Kanalı: Rezervler → Kredi arzı
- Bilanço Kanalı: Teminat değerleri → Kredi kapasitesi
Döviz Kuru Kanalı
- Faiz farkı → Sermaye akımları → Kur → Net ihracat
Varlık Fiyatları Kanalı
- Faizler → Hisse/Gayrimenkul fiyatları → Servet etkisi
Beklentiler Kanalı
- Forward guidance → Gelecek faiz beklentileri → Bugünkü kararlar