Borsa Endeksleri ve Piyasa Göstergeleri

Borsa endeksleri, bir grup hisse senedinin performansını tek bir sayıyla özetleyen ve piyasanın genel durumunu yansıtan göstergelerdir. Yatırımcılar, portföy yöneticileri ve ekonomistler için vazgeçilmez araçlar olan bu endeksler, ekonomik trendleri takip etmek, yatırım stratejileri geliştirmek ve performans karşılaştırmaları yapmak için kullanılır. Bu bölümde, başlıca ABD endekslerini, hesaplama yöntemlerini ve piyasa göstergelerini detaylı olarak inceleyeceğiz.

Endeks Nedir ve Neden Önemlidir?

Borsa endeksi, belirli kriterlere göre seçilmiş hisse senetlerinin fiyat hareketlerini takip eden bir göstergedir. Endeksler:

  • Piyasa Barometresi: Genel ekonomik sağlığın göstergesi
  • Benchmark (Kıyaslama): Yatırım performansının değerlendirilmesi
  • Yatırım Aracı: ETF ve endeks fonları aracılığıyla doğrudan yatırım
  • Türev Ürün Dayanak Varlığı: Vadeli işlemler ve opsiyonlar için temel

Başlıca ABD Endeksleri

1. S&P 500 (Standard & Poor's 500)

Temel Özellikler:

  • Şirket Sayısı: 500 büyük ABD şirketi
  • Ağırlıklandırma: Piyasa değeri ağırlıklı (float-adjusted)
  • Kapsam: ABD piyasa değerinin yaklaşık %80'i
  • Sektör Çeşitliliği: 11 ana sektör

Hesaplama Yöntemi:

S&P 500 Endeks Değeri = (Σ(Pi × Qi × FFi) / Bölen) × 10

Burada:

  • Pi = Hisse fiyatı
  • Qi = Hisse sayısı
  • FFi = Free float faktörü
  • Bölen = Endeks böleni (sürekli ayarlanır)

Endekse Kabul Kriterleri:

  1. Piyasa Değeri: Minimum $14.5 milyar (2025)
  2. Likidite: Yıllık işlem hacmi/piyasa değeri > 1.0
  3. Halka Açıklık: Minimum %50 free float
  4. Kârlılık: Son 4 çeyrek toplam GAAP kârı pozitif
  5. ABD Şirketi: Merkez ABD'de, gelirin çoğunluğu ABD'den

Sektör Dağılımı (Temmuz 2025):

  • Bilgi Teknolojisi: %29.2
  • Sağlık: %13.1
  • Finans: %12.8
  • Tüketici (İsteğe Bağlı): %10.5
  • İletişim Hizmetleri: %8.9
  • Sanayi: %8.3
  • Tüketici (Temel): %6.2
  • Enerji: %3.9
  • Emlak: %2.4
  • Malzemeler: %2.3
  • Kamu Hizmetleri: %2.4

2. Dow Jones Industrial Average (DJIA)

Temel Özellikler:

  • Şirket Sayısı: 30 mavi çip şirket
  • Ağırlıklandırma: Fiyat ağırlıklı
  • Tarih: 1896'da kuruldu (en eski endeks)
  • Seçim: S&P Dow Jones Endeks Komitesi

Hesaplama Yöntemi:

DJIA = Σ(30 şirketin hisse fiyatları) / Dow Böleni

Dow Böleni (Temmuz 2025): 0.15172752595384

En Yüksek Ağırlıklı Şirketler:

  1. UnitedHealth Group (UNH): ~$500/hisse
  2. Goldman Sachs (GS): ~$480/hisse
  3. Microsoft (MSFT): ~$430/hisse
  4. Home Depot (HD): ~$380/hisse
  5. McDonald's (MCD): ~$300/hisse

Fiyat Ağırlıklandırmanın Etkileri:

  • Yüksek fiyatlı hisseler endeksi daha çok etkiler
  • Hisse bölünmeleri endeks ağırlığını değiştirir
  • Piyasa değeri büyüklüğünü yansıtmaz

3. NASDAQ Composite

Temel Özellikler:

  • Şirket Sayısı: ~3,700 şirket
  • Ağırlıklandırma: Piyasa değeri ağırlıklı
  • Odak: Teknoloji ağırlıklı
  • Kapsam: NASDAQ borsasında işlem gören tüm hisseler

Alt Endeksler:

  • NASDAQ-100: En büyük 100 finansal olmayan şirket
  • NASDAQ Biotechnology: Biyoteknoloji şirketleri
  • NASDAQ Bank: Banka hisseleri

4. Russell 2000

Temel Özellikler:

  • Şirket Sayısı: 2,000 küçük ölçekli şirket
  • Ağırlıklandırma: Piyasa değeri ağırlıklı (float-adjusted)
  • Kapsam: Russell 3000'in en küçük 2,000 şirketi
  • Yeniden Yapılandırma: Yıllık (Haziran)

Medyan Piyasa Değeri: ~$1 milyar Ortalama Piyasa Değeri: ~$3 milyar

Küçük Şirket Endeksi Olarak Önemi:

  • Ekonomik büyüme göstergesi
  • Risk iştahı barometresi
  • Yerel ekonomi odaklı

Endeks Hesaplama Metodolojileri

1. Piyasa Değeri Ağırlıklı Endeksler

Formül:

Endeks = (Σ(Piyasa Değeri × Free Float) / Bölen) × Baz Değer

Avantajları:

  • Piyasa gerçekliğini yansıtır
  • Otomatik yeniden dengeleme
  • Düşük işlem maliyeti

Dezavantajları:

  • Büyük şirketlere aşırı bağımlılık
  • Momentum etkisi (pahalı olanlar daha pahalı)
  • Konsantrasyon riski

2. Fiyat Ağırlıklı Endeksler

Formül:

Endeks = Σ(Hisse Fiyatları) / Bölen

Avantajları:

  • Basit hesaplama
  • Tarihi süreklilik

Dezavantajları:

  • Ekonomik gerçekliği yansıtmaz
  • Hisse bölünmeleri etkiler
  • Arbitrer ağırlıklandırma

3. Eşit Ağırlıklı Endeksler

Formül:

Her hisse = 100% / n (n = hisse sayısı)

Avantajları:

  • Çeşitlendirme maksimum
  • Küçük şirket performansı öne çıkar

Dezavantajları:

  • Sık yeniden dengeleme gerekir
  • Yüksek işlem maliyeti
  • Likidite sorunları

Önemli Piyasa Göstergeleri

1. VIX (Volatility Index) - Korku Endeksi

Tanım: S&P 500 opsiyon fiyatlarından hesaplanan 30 günlük beklenen volatilite

Değer Aralıkları:

  • 10-15: Düşük volatilite, sakin piyasa
  • 15-20: Normal volatilite
  • 20-30: Yüksek volatilite, endişe
  • 30+: Aşırı korku, panik

Tarihsel Zirveler:

  • 2008 Finansal Kriz: 89.53
  • 2020 COVID-19: 85.47
  • 2022 Fed Sıkılaşması: 38.94

2. Put/Call Oranı

Hesaplama:

Put/Call Oranı = Put Opsiyon Hacmi / Call Opsiyon Hacmi

Yorumlama:

  • < 0.7: Aşırı iyimserlik
  • 0.7-1.0: Normal denge

  • 1.0: Kötümserlik

  • 1.3: Aşırı korku

3. Advance/Decline Line (A/D Line)

Hesaplama:

A/D Line = Önceki Değer + (Yükselen Hisseler - Düşen Hisseler)

Kullanım:

  • Piyasa genişliği ölçümü
  • Endeks ile divergence tespiti
  • Trend gücü analizi

4. New Highs/New Lows

Tanım: 52 haftalık yeni zirve/dip yapan hisse sayısı

Yorumlama:

  • Yeni zirveler > Yeni dipler: Boğa piyasası
  • Yeni dipler > Yeni zirveler: Ayı piyasası
  • Divergence: Trend değişimi sinyali

Sektör Endeksleri

1. Technology Select Sector SPDR (XLK)

  • Apple, Microsoft, NVIDIA ağırlıklı
  • S&P 500 teknoloji sektörü

2. Financial Select Sector SPDR (XLF)

  • Bankalar, sigortacılar, yatırım şirketleri
  • Faiz oranlarına duyarlı

3. Energy Select Sector SPDR (XLE)

  • Petrol ve gaz şirketleri
  • Emtia fiyatlarıyla korelasyon

4. Health Care Select Sector SPDR (XLV)

  • İlaç, biyoteknoloji, sağlık hizmetleri
  • Defensif karakteristik

Uluslararası Karşılaştırma Endeksleri

MSCI Endeksleri

  • MSCI World: Gelişmiş piyasalar
  • MSCI Emerging Markets: Gelişmekte olan piyasalar
  • MSCI ACWI: Tüm dünya piyasaları

FTSE Endeksleri

  • FTSE Developed: Gelişmiş piyasalar
  • FTSE Emerging: Gelişmekte olan piyasalar
  • FTSE All-World: Global kapsam

Endeks Arbitrajı ve ETF'ler

Endeks Arbitrajı

Arbitraj Fırsatı = ETF Fiyatı - NAV (Net Varlık Değeri)

Creation/Redemption Mekanizması:

  1. ETF fiyatı > NAV: AP'ler ETF oluşturur
  2. ETF fiyatı < NAV: AP'ler ETF'i bozar
  3. Fiyat yakınsaması sağlanır

Popüler Endeks ETF'leri

  • SPY: S&P 500 ETF Trust
  • QQQ: Invesco QQQ Trust (NASDAQ-100)
  • IWM: iShares Russell 2000
  • DIA: SPDR Dow Jones Industrial Average

Endeks Yeniden Yapılandırması

S&P 500 Değişiklikleri

  • Çeyreklik inceleme
  • Komite kararları
  • Piyasa etkisi: "S&P 500 dahil olma etkisi"

Russell Reconstitution

  • Yıllık (Haziran)
  • Otomatik, kural bazlı
  • Büyük hacimli işlem günü

Endeks Performans Ölçütleri

1. Toplam Getiri vs Fiyat Getirisi

Toplam Getiri = Fiyat Değişimi + Temettüler
Fiyat Getirisi = Sadece Fiyat Değişimi

2. Risk-Ayarlı Getiri

  • Sharpe Oranı: (Getiri - Risksiz Oran) / Standart Sapma
  • Sortino Oranı: Sadece aşağı yönlü volatilite
  • Information Ratio: Aktif getiri / Tracking error

3. Tracking Error

Tracking Error = σ(Rportfolyo - Rendeks)

Piyasa Döngüleri ve Endeksler

Boğa Piyasası Özellikleri

  • S&P 500: %20+ rally
  • VIX: 20 altında
  • A/D Line: Yükseliş trendi
  • Sektör rotasyonu: Teknoloji, tüketici liderliği

Ayı Piyasası Özellikleri

  • S&P 500: %20+ düşüş
  • VIX: 30 üzerinde
  • A/D Line: Düşüş trendi
  • Sektör rotasyonu: Defansif sektörler öne çıkar

Endeks Yatırım Stratejileri

1. Pasif Endeks Takibi

  • Düşük maliyet (0.03-0.10% yıllık)
  • Piyasa getirisi
  • Minimal işlem

2. Akıllı Beta

  • Faktör bazlı ağırlıklandırma
  • Değer, momentum, düşük volatilite
  • Aktif-pasif arası

3. Sektör Rotasyonu

  • Ekonomik döngü bazlı
  • Göreli güç analizi
  • Taktiksel varlık tahsisi

📚 İleri Okuma & Kaynaklar

Kitaplar

  • "The Little Book of Common Sense Investing" - John Bogle
  • "A Random Walk Down Wall Street" - Burton Malkiel
  • "The Index Revolution" - Charles Ellis

Web Kaynakları

  • S&P Dow Jones Indices - Endeks metodolojileri
  • FTSE Russell - Endeks araştırmaları
  • MSCI.com - Global endeks verileri
  • IndexArb.com - Arbitraj fırsatları

Veri Kaynakları

  • Bloomberg Terminal - Profesyonel endeks analizi
  • Refinitiv Eikon - Endeks verileri
  • Yahoo Finance - Ücretsiz endeks takibi
  • TradingView - Endeks grafikleri

Akademik Kaynaklar

  • Journal of Index Investing
  • Financial Analysts Journal
  • Journal of Portfolio Management
  • SSRN - Endeks araştırmaları