Temel Finansal Okuryazarlık

Hisse senedi yatırımında başarılı olmak için finansal tabloları okuyabilmek ve temel finansal göstergeleri anlamak kritik öneme sahiptir. Finansal okuryazarlık, bir şirketin gerçek değerini analiz etmenizi, finansal sağlığını değerlendirmenizi ve bilinçli yatırım kararları almanızı sağlar. Bu bölümde, finansal tabloların nasıl okunacağını, önemli finansal oranların nasıl hesaplanacağını ve bunların ne anlama geldiğini detaylı olarak inceleyeceğiz.

Finansal Tablolar

Halka açık şirketler, SEC (Securities and Exchange Commission) tarafından belirlenen standartlara göre düzenli olarak finansal tablolarını yayınlamak zorundadır. Bu tablolar, şirketin finansal durumunun fotoğrafını sunar.

1. Gelir Tablosu (Income Statement)

Gelir tablosu, belirli bir dönemdeki şirket performansını gösterir. Genellikle çeyreklik (10-Q) ve yıllık (10-K) olarak yayınlanır.

Temel Bileşenler:

Satış Gelirleri (Revenue)
- Satışların Maliyeti (COGS)
= Brüt Kâr (Gross Profit)
- İşletme Giderleri (Operating Expenses)
= Faaliyet Kârı (Operating Income/EBIT)
- Faiz Giderleri (Interest Expense)
= Vergi Öncesi Kâr (Pre-tax Income)
- Vergiler (Taxes)
= Net Kâr (Net Income)

Örnek: Apple Inc. (AAPL) Q1 2025

Gelirler: $119.6 milyar
COGS: $65.2 milyar
Brüt Kâr: $54.4 milyar (%45.5 marj)
İşletme Giderleri: $14.9 milyar
Faaliyet Kârı: $39.5 milyar
Net Kâr: $33.9 milyar

Önemli Marjlar:

  • Brüt Kâr Marjı = (Brüt Kâr / Gelir) × 100
  • Faaliyet Kâr Marjı = (Faaliyet Kârı / Gelir) × 100
  • Net Kâr Marjı = (Net Kâr / Gelir) × 100

2. Bilanço (Balance Sheet)

Bilanço, belirli bir tarihteki şirketin varlıklarını, yükümlülüklerini ve özsermayesini gösterir.

Temel Denklem:

Varlıklar = Yükümlülükler + Özsermaye

Varlıklar (Assets):

  • Dönen Varlıklar: Nakit, alacaklar, stoklar
  • Duran Varlıklar: Binalar, ekipman, patentler

Yükümlülükler (Liabilities):

  • Kısa Vadeli: Ticari borçlar, kısa vadeli krediler
  • Uzun Vadeli: Tahviller, uzun vadeli krediler

Özsermaye (Equity):

  • Ödenmiş sermaye
  • Birikmiş kârlar
  • Hisse geri alımları

Örnek: Microsoft (MSFT) Bilanço Özeti

Toplam Varlıklar: $411.9 milyar
Toplam Yükümlülükler: $198.3 milyar
Toplam Özsermaye: $213.6 milyar

3. Nakit Akış Tablosu (Cash Flow Statement)

Nakit akış tablosu, şirketin nakit yaratma ve kullanma kabiliyetini gösterir. Üç bölümden oluşur:

a) İşletme Faaliyetlerinden Nakit Akışı

  • Net kâr
  • Amortisman eklenir
  • İşletme sermayesi değişimleri

b) Yatırım Faaliyetlerinden Nakit Akışı

  • Sabit kıymet alımları (CapEx)
  • Yatırım alım/satımları
  • Şirket satın almaları

c) Finansman Faaliyetlerinden Nakit Akışı

  • Hisse ihracı/geri alımı
  • Temettü ödemeleri
  • Borç alımı/ödemesi

Serbest Nakit Akışı (Free Cash Flow):

FCF = İşletme Nakit Akışı - CapEx

Temel Finansal Oranlar

1. Değerleme Oranları

Fiyat/Kazanç Oranı (P/E Ratio):

P/E = Hisse Fiyatı / Hisse Başına Kazanç (EPS)

Yorumlama:

  • P/E < 15: Potansiyel olarak ucuz
  • P/E 15-25: Normal değerleme
  • P/E > 25: Büyüme beklentisi yüksek veya pahalı

Sektörel P/E Ortalamaları (2025):

  • Teknoloji: 28-35
  • Finans: 12-18
  • Sağlık: 20-25
  • Enerji: 10-15

PEG Oranı (Price/Earnings to Growth):

PEG = P/E Oranı / Yıllık EPS Büyüme Oranı
  • PEG < 1: Potansiyel değer fırsatı
  • PEG > 1: Büyümeye göre pahalı

Fiyat/Defter Değeri (P/B Ratio):

P/B = Hisse Fiyatı / Hisse Başına Defter Değeri
  • Özellikle bankalar ve varlık-yoğun şirketler için önemli

2. Kârlılık Oranları

Özsermaye Kârlılığı (ROE):

ROE = Net Kâr / Ortalama Özsermaye × 100
  • ROE > %15: Güçlü kârlılık
  • ROE < %10: Zayıf performans

Varlık Kârlılığı (ROA):

ROA = Net Kâr / Toplam Varlıklar × 100
  • Varlıkların ne kadar verimli kullanıldığını gösterir

Yatırılan Sermayenin Getirisi (ROIC):

ROIC = NOPAT / Yatırılan Sermaye × 100
  • ROIC > WACC: Değer yaratıyor
  • ROIC < WACC: Değer yok ediyor

3. Likidite Oranları

Cari Oran (Current Ratio):

Cari Oran = Dönen Varlıklar / Kısa Vadeli Yükümlülükler

  • 1.5: Güçlü likidite

  • < 1.0: Likidite riski

Asit-Test Oranı (Quick Ratio):

Asit-Test = (Dönen Varlıklar - Stoklar) / Kısa Vadeli Yükümlülükler
  • Stokları çıkararak daha muhafazakar ölçüm

4. Borçluluk Oranları

Borç/Özsermaye Oranı (D/E Ratio):

D/E = Toplam Borç / Toplam Özsermaye
  • < 0.5: Düşük kaldıraç

  • 2.0: Yüksek kaldıraç riski

Faiz Karşılama Oranı:

Faiz Karşılama = EBIT / Faiz Giderleri

  • 3: Rahat faiz ödeme kapasitesi

  • < 1.5: Borç servisi riski

Hisse Başına Göstergeler

Hisse Başına Kazanç (EPS)

Temel EPS:

EPS = (Net Kâr - İmtiyazlı Temettü) / Ağırlıklı Ortalama Hisse Sayısı

Seyreltilmiş EPS:

  • Potansiyel hisse dönüşümleri dahil
  • Opsiyonlar, dönüştürülebilir tahviller

EPS Büyüme Analizi:

Yıllık Büyüme = ((Yeni EPS - Eski EPS) / Eski EPS) × 100

Hisse Başına Defter Değeri

BVPS = (Toplam Özsermaye - İmtiyazlı Hisse) / Adi Hisse Sayısı

Kullanım:

  • Tasfiye değeri göstergesi
  • P/B oranı hesaplaması

Temettü Analizi

Temettü Verimi (Dividend Yield)

Temettü Verimi = Yıllık Temettü / Hisse Fiyatı × 100

Sektör Ortalamaları:

  • Kamu hizmetleri: %3-5
  • Emlak yatırım ortaklıkları (REIT): %4-7
  • Teknoloji: %0-2
  • Finans: %2-4

Temettü Ödeme Oranı

Payout Ratio = Temettü / Net Kâr × 100

Yorumlama:

  • < %50: Sürdürülebilir, büyüme potansiyeli

  • %80: Yüksek, sürdürülebilirlik riski

Temettü Büyüme Oranı

Aristocrat statüsü: 25+ yıl kesintisiz temettü artışı

Örnekler:

  • Johnson & Johnson: 61 yıl
  • Coca-Cola: 61 yıl
  • Procter & Gamble: 67 yıl

Sektörel Karşılaştırma

Sektör Çarpanları

Farklı sektörler farklı değerleme metriklerine sahiptir:

Teknoloji:

  • P/S (Price/Sales) önemli
  • Yüksek büyüme beklentisi
  • Düşük veya sıfır temettü

Finans:

  • P/B oranı kritik
  • ROE odaklı
  • Net faiz marjı

Perakende:

  • Same-store sales growth
  • Inventory turnover
  • Gross margin trends

Finansal Tablo Analizi Teknikleri

1. Yatay Analiz

Zaman içindeki değişimi inceler:

Değişim % = ((Yeni Değer - Eski Değer) / Eski Değer) × 100

2. Dikey Analiz

Her kalemi toplama oranlar:

  • Gelir tablosunda: Gelire göre %
  • Bilançoda: Toplam varlıklara göre %

3. DuPont Analizi

ROE'yi bileşenlerine ayırır:

ROE = Net Kâr Marjı × Varlık Devir Hızı × Özsermaye Çarpanı

Gerçek Şirket Örnekleri

Apple Inc. (AAPL) Analizi

  • P/E: 32
  • ROE: %147
  • Brüt Marj: %45.5
  • Nakit: $162 milyar
  • Temettü Verimi: %0.44

Microsoft (MSFT) Analizi

  • P/E: 38
  • ROE: %35
  • Faaliyet Marjı: %42
  • FCF: $59 milyar/yıl
  • Temettü Verimi: %0.72

Tesla (TSLA) Analizi

  • P/E: 175
  • ROE: %19
  • Brüt Marj: %23
  • Büyüme: %35 CAGR
  • Temettü: Yok

Uyarı İşaretleri (Red Flags)

Gelir Tablosu Uyarıları

  • Düşen marjlar
  • Tek seferlik gelirler
  • Artan işletme giderleri
  • Düzensiz gelir tanıma

Bilanço Uyarıları

  • Artan alacak günleri
  • Stok birikmesi
  • Şerefiye değer düşüklüğü
  • Off-balance sheet yükümlülükler

Nakit Akışı Uyarıları

  • Negatif işletme nakit akışı
  • FCF < Temettü ödemeleri
  • Artan işletme sermayesi
  • Agresif CapEx

Finansal Veri Kaynakları

Ücretsiz Kaynaklar

  • SEC EDGAR: Resmi raporlar
  • Yahoo Finance: Temel veriler
  • Google Finance: Basit grafikler
  • Finviz: Tarama ve görseller

Premium Kaynaklar

  • Bloomberg Terminal: Profesyonel
  • Refinitiv Eikon: Kurumsal
  • Morningstar Direct: Araştırma
  • FactSet: Analitik

Mobil Uygulamalar

  • Seeking Alpha: Analiz ve haberler
  • TipRanks: Analist tavsiyeleri
  • Simply Wall St: Görsel analiz
  • Koyfin: Ücretsiz grafikler

📚 İleri Okuma & Kaynaklar

Temel Kitaplar

  • "Financial Statement Analysis" - Martin Fridson
  • "The Intelligent Investor" - Benjamin Graham
  • "Security Analysis" - Graham & Dodd
  • "Quality of Earnings" - Thornton O'Glove

Online Kurslar

  • Coursera - Financial Accounting
  • edX - Financial Analysis
  • Udemy - Financial Modeling
  • Wall Street Prep - Valuation

Web Kaynakları

  • Investopedia - Finansal terimler
  • AccountingCoach - Muhasebe temelleri
  • CFI - Corporate Finance Institute
  • Damodaran Online - Değerleme

Analiz Araçları

  • Excel finansal modelleme
  • Python/R finansal analiz
  • Power BI görselleştirme
  • Tableau finansal dashboard