Emtia Ticareti Yöntemleri

Emtia ticareti, fiziksel varlıkların alım satımını içeren karmaşık bir ekosistemdir ve çeşitli ticaret yöntemleri, piyasa katılımcılarının farklı ihtiyaçlarına cevap verir. Spot piyasalardan vadeli işlemlere, tezgah üstü (OTC) kontratlardan organize borsalara kadar geniş bir yelpazede gerçekleşen emtia ticareti, küresel ekonominin temel dinamiklerinden biridir. Bu bölümde, emtia ticaretinin farklı yöntemlerini, fiziksel teslim prosedürlerini ve önemli piyasa merkezlerinin işleyişini detaylı olarak inceleyeceğiz.

Spot Piyasalar vs. Vadeli İşlem Piyasaları

Spot (Fiziksel) Piyasalar

Spot piyasalar, emtiaların anında veya çok kısa sürede (genellikle T+2) fiziksel teslimatının gerçekleştiği piyasalardır.

Özellikleri:

• Anında veya 2 iş günü içinde teslimat
• Gerçek arz-talep dengesini yansıtır
• Fiziksel depolama ve lojistik gerektirir
• Kalite, miktar ve lokasyon esnekliği

Önemli Spot Piyasa Merkezleri:

1. Rotterdam (Petrol): Avrupa'nın petrol ticaret merkezi
2. Singapore (Petrol ve Metal): Asya'nın emtia hub'ı
3. London (Metaller): LME fiziksel metal teslimatı
4. Chicago (Tahıl): Mississippi nehri tahıl ticareti

Vadeli İşlem Piyasaları (Futures)

Vadeli işlem piyasaları, standardize edilmiş kontratların gelecekteki bir tarihte teslimat için alınıp satıldığı organize borsalardır.

Özellikleri:

• Standart kontrat büyüklüğü ve kalite
• Merkezi takas garantisi
• Günlük mark-to-market
• Fiziksel teslim opsiyonel (çoğu kontrat nakdi uzlaşır)

Büyük Vadeli İşlem Borsaları:

1. CME Group: NYMEX (enerji), COMEX (metal), CBOT (tarım)
2. ICE: Brent petrol, şeker, kahve, pamuk
3. LME: Endüstriyel metaller
4. Shanghai Futures Exchange: Çin emtia piyasası

Spot vs. Futures Fiyat İlişkisi

Basis = Spot Fiyat - Futures Fiyat

Basis, spot ve vadeli fiyat arasındaki farkı gösterir ve şunlardan etkilenir:

• Depolama maliyetleri
• Sigorta ve finansman giderleri
• Mevsimsel arz-talep değişimleri
• Teslimat lokasyonu farklılıkları

Forward Sözleşmeleri

Forward sözleşmeler, iki taraf arasında tezgah üstü (OTC) yapılan, özelleştirilmiş vadeli anlaşmalardır.

Forward vs. Futures Karşılaştırması

Forward Sözleşme Kullanım Alanları

1. Üretici-Tüketici Anlaşmaları

   • Petrol şirketi → Havayolu (jet yakıtı)
   • Maden şirketi → Metal işleyici
   • Çiftçi → Gıda üreticisi

2. Uzun Vadeli Tedarik Kontratları

   • LNG 20 yıllık alım anlaşmaları
   • Elektrik PPA (Power Purchase Agreement)
   • Madencilik off-take anlaşmaları

3. Özel Kalite/Lokasyon Gereksinimleri

   • Spesifik ham petrol türleri
   • Özel alaşım metaller
   • Organik tarım ürünleri

Swap İşlemleri

Swap, iki tarafın gelecekteki nakit akışlarını değiştirdiği finansal anlaşmalardır.

Emtia Swap Türleri

1. Fixed-for-Floating Swap

   • Bir taraf sabit fiyat öder
   • Diğer taraf değişken (spot) fiyat öder
   • Fiyat riski transferi

2. Basis Swap

   • İki farklı endeks arasında
   • Örnek: WTI vs. Brent spread
   • Lokasyon riski yönetimi

3. Commodity-for-Interest Swap

   • Emtia fiyatı vs. faiz oranı
   • Çapraz varlık hedging

Swap Örneği: Havayolu Yakıt Hedging

Bir havayolu şirketi 2 yıllık jet yakıtı swap anlaşması yapıyor:

• Sabit fiyat öder: $80/varil
• Floating fiyat alır: Aylık ortalama jet yakıtı spot fiyatı
• Nominal miktar: Aylık 100,000 varil
• Net uzlaşma: Fark ödemesi

Fiziksel Teslim Prosedürleri

LBMA (London Bullion Market Association) - Altın ve Gümüş

Good Delivery Standartları:

• Altın barlar: 350-430 troy ons (11-13 kg)
• Saflık: Minimum %99.5 (995.0)
• Gümüş barlar: 750-1,100 troy ons
• Saflık: Minimum %99.9 (999.0)

Teslim Prosedürü:

1. Allocation: Spesifik bar numaraları atanır
2. Vault Transfer: Londra'daki onaylı depolarda
3. Documentation: Bar listesi, weight list
4. Settlement: T+2 iş günü

Onaylı Depolar (Vaults):

• JP Morgan
• HSBC
• Bank of England
• Brink's
• Malca-Amit

COMEX (CME Group) - Altın, Gümüş, Bakır

Altın Futures (GC) Teslim Özellikleri:

• Kontrat büyüklüğü: 100 troy ons
• Teslimat birimi: 100 oz bar veya 3 kilo bar kombinasyonu
• Saflık: Minimum %99.5
• Lokasyon: New York bölgesi onaylı depolar

Teslim Süreci:

1. First Notice Day: Teslimat niyeti bildirimi
2. Last Trading Day: Kontrat kapanışı
3. Delivery Period: 3 iş günü teslimat penceresi
4. Warrant/Receipt: Depo makbuzu transferi

Onaylı COMEX Depolar:

• Delaware Depository
• Manfra, Tordella & Brookes
• Scotia Mocatta
• HSBC Bank USA
• JP Morgan Chase

LME (London Metal Exchange) - Endüstriyel Metaller

Unique LME Sistemi:

• Ring Trading: Açık müzayede sistemi
• Prompt Dates: 3 ay vadeli günlük kontratlar
• Warehouse System: Küresel depo ağı

LME Depo Sistemi:

• 600+ onaylı depo lokasyonu
• 34 ülkede dağıtım
• Metal warrant sistemi
• Queue (kuyruk) yönetimi

Teslimat Seçenekleri:

1. In-Warehouse: Depo içi transfer
2. FOT (Free on Truck): Kamyon teslimatı
3. Ex-Warehouse: Depodan çıkış

OTC (Over-The-Counter) Piyasalar

OTC Piyasa Özellikleri

• Doğrudan müzakere
• Özelleştirilmiş şartlar
• Büyük işlem hacimleri
• Profesyonel katılımcılar

OTC Emtia Ticareti Türleri

1. Fiziksel OTC

   • Gerçek emtia teslimatı
   • Spesifik kalite/lokasyon
   • Esnek teslimat tarihleri

2. Finansal OTC

   • Nakdi uzlaşma
   • Egzotik opsiyonlar
   • Yapılandırılmış ürünler

3. Hibrit Yapılar

   • Optionality ile fiziksel
   • Volumetrik esneklik
   • Embedded derivatives

Elektronik Ticaret Platformları

ETP (Electronic Trading Platform) Türleri

1. Borsa Platformları

   • CME Globex
   • ICE Platform
   • Shanghai INE

2. OTC Platformları

   • Bloomberg ALLQ
   • Refinitiv Commodities
   • Trayport

3. Fiziksel Ticaret Platformları

   • Platts eWindow
   • Argus Direct
   • GlobalCOAL

Algoritmik ve Yüksek Frekanslı Ticaret

• Co-location hizmetleri
• Ultra-low latency bağlantılar
• Automated market making
• Statistical arbitrage

Ticaret Finansmanı ve Akreditifler

Trade Finance Enstrümanları

1. Letter of Credit (L/C)

   • Ödeme garantisi
   • Dokümanter işlemler
   • Banka aracılığı

2. Bank Guarantee

   • Performance bond
   • Advance payment guarantee
   • Bid bond

3. Structured Commodity Finance

   • Pre-export finance
   • Borrowing base facilities
   • Inventory financing

Tipik Emtia Ticaret Akışı

1. Satıcı ve alıcı anlaşması
2. L/C açılması
3. Emtia sevkiyatı
4. Dokuman sunumu
5. Ödeme ve teslimat

Risk Yönetimi ve Uyumluluk

Operasyonel Riskler

• Teslimat başarısızlığı
• Kalite uyumsuzluğu
• Dokümantasyon hataları
• Force majeure

Düzenleyici Uyumluluk

• CFTC (ABD): Position limitleri, raporlama
• FCA (İngiltere): MiFID II gereksinimleri
• ESMA (AB): EMIR raporlama
• Yerel düzenlemeler: Her ülkenin kendi kuralları

Vaka Analizi: Petrol Ticareti Örneği

Senaryo: Rafineri Ham Petrol Alımı

Taraflar:

• Alıcı: Avrupa rafinerisi
• Satıcı: Orta Doğu petrol üreticisi
• Ürün: Arab Light crude oil
• Miktar: 2 milyon varil
• Teslimat: 3 ay sonra

Ticaret Yapısı:

1. Fiyatlama: Dated Brent + $2.50/varil
2. Ödeme: %10 peşin, %90 B/L karşılığı
3. Shipping: FOB Ras Tanura
4. Hedging: Brent futures short pozisyon

Risk Yönetimi:

• Fiyat riski: Futures hedge
• Kredi riski: L/C kullanımı
• Operasyonel risk: Sigorta
• Basis risk: Brent/Dubai spread takibi

Not: Modern emtia ticareti, fiziksel lojistik ile finansal enstrümanların sofistike birleşimidir. LBMA'nın Good Delivery standartları ve COMEX'in teslimat prosedürleri, küresel emtia ticaretinin güvenilir işlemesini sağlar.

📚 İleri Okuma & Kaynaklar

• LBMA Good Delivery Rules
• CME Group Delivery Procedures
• LME Warehouse Network
• ICC Incoterms 2020
• BIMCO Shipping Forms
• Platts Methodology Guide
• ISDA Commodity Definitions
• Trade Finance Global