Endeks Kavramı ve Başlıca Endeksler

Finansal endeksler, belirli bir piyasanın veya sektörün genel performansını izlemek için oluşturulan hisse veya varlık sepetleridir. Yatırımcılar, endeks seviyelerindeki değişimleri takip ederek hem geniş piyasa trendlerini hem de belirli segmentlerin sağlığını ölçebilir. Endeksler, piyasa performansının ölçülmesinde, portföy karşılaştırmalarında ve endeks fonları gibi yatırım araçlarının temelini oluşturmada kritik rol oynar.

Endeks Metodolojileri ve Hesaplama Yöntemleri

Fiyat-Ağırlıklı Endeksler

Fiyat-ağırlıklı endeksler, her bir bileşenin hisse fiyatını doğrudan hesaba katar. Bu metodolojide, yüksek fiyatlı hisseler endeks üzerinde daha fazla etkiye sahiptir. En ünlü örnek Dow Jones Industrial Average (DJIA)'dır.

DJIA hesaplama formülü oldukça basittir:

DJIA = (Σ Hisse Fiyatları) / Dow Bölen

2025 itibarıyla Dow bölen yaklaşık 0.163 seviyesindedir. Bu bölen, hisse bölünmeleri, temettüler ve diğer kurumsal aksiyonları dikkate alarak endeksin sürekliliğini sağlar. Örneğin, Goldman Sachs'ın 400 dolar civarındaki hisse fiyatı, Apple'ın 180 dolar seviyesindeki fiyatından daha fazla endeks ağırlığına sahiptir - her ne kadar Apple'ın piyasa değeri 3.3 trilyon dolar ile Goldman Sachs'tan çok daha büyük olsa da.

Piyasa Değeri-Ağırlıklı Endeksler

Piyasa değeri-ağırlıklı endekslerde şirketlerin toplam piyasa değeri ağırlıklandırmada kullanılır. S&P 500 bu metodolojinin en önemli örneğidir. Şirket ağırlığı şu formülle hesaplanır:

Ağırlık = (Şirket Piyasa Değeri × Free Float Oranı) / Endeks Toplam Piyasa Değeri

2025 itibarıyla S&P 500'ün toplam piyasa değeri 60.57 trilyon doları aşmıştır. En büyük 10 şirket endeksin yaklaşık %38'ini, ilk 50 şirket ise %60'ını oluşturmaktadır. Microsoft ve Nvidia %7 ağırlıkla en büyük bileşenlerdir.

Eşit Ağırlıklı ve Alternatif Metodolojiler

Bazı endeksler eşit ağırlıklandırma kullanır - her bileşen aynı yüzdeye sahiptir. S&P 500 Equal Weight Index bu yaklaşımı benimser. Ayrıca temel-ağırlıklı (fundamental-weighted) endeksler, gelir, kar veya defter değeri gibi finansal metrikleri baz alır.

Dow Jones vs. S&P 500: Kompozisyon Farklılıkları

İki endeks arasındaki temel farklılıklar şunlardır:

ÖzellikDow JonesS&P 500
Şirket Sayısı30500
AğırlıklandırmaFiyatPiyasa Değeri
Piyasa Temsili%25-30%80
Sektör ÇeşitliliğiSınırlıGeniş
Teknoloji AğırlığıDüşükYüksek (%30+)

2024 yılında bu farklılıklar performansa yansımıştır: Dow %13, S&P 500 ise %25 getiri sağlamıştır. Teknoloji sektörünün %37.6 yükselmesi, teknoloji ağırlıklı S&P 500'ü avantajlı konuma getirmiştir.

Re-balancing ve Endeks Güncellemeleri

S&P 500 Re-balancing Süreci

S&P 500 üç ayda bir (Mart, Haziran, Eylül, Aralık) yeniden dengelenir. 2025 itibarıyla dahil olma kriterleri:

  • Minimum piyasa değeri: 20.5 milyar dolar
  • Likidite: Son 6 ayda minimum 250,000 hisse işlem hacmi
  • Karlılık: Son dört çeyrek ve en son çeyrekte pozitif kar
  • Free float oranı: Minimum %50
  • Domisil: ABD merkezli olma

Endeks Etkisi (Index Effect)

Bir hissenin büyük endekslere eklenmesi veya çıkarılması önemli fiyat hareketlerine neden olur:

  • Ekleme etkisi: Endeks fonları otomatik alım yapar, fiyat yükselir
  • Çıkarma etkisi: Zorunlu satışlar fiyat baskısı yaratır
  • Ön-alım stratejileri: Spekülatörler muhtemel eklemeleri tahmin etmeye çalışır

Dünyadaki Önemli Endeksler

Amerika Borsaları

  • S&P 500: 500 büyük şirket, piyasa değeri ağırlıklı, %80 piyasa temsili
  • Dow Jones: 30 mavi çip şirket, fiyat ağırlıklı, 1896'dan beri
  • NASDAQ 100: Teknoloji ağırlıklı, finansal olmayan en büyük 100 şirket
  • Russell 2000: Küçük ölçekli şirketler endeksi

Avrupa Borsaları

  • FTSE 100: İngiltere'nin 100 büyük şirketi
  • DAX 40: Almanya'nın 40 büyük şirketi (2021'de 30'dan genişletildi)
  • CAC 40: Fransa'nın önde gelen şirketleri
  • Euro Stoxx 50: Euro bölgesi mavi çipleri

Asya-Pasifik Borsaları

  • Nikkei 225: Japonya, fiyat ağırlıklı
  • Hang Seng: Hong Kong ana endeksi
  • Shanghai Composite: Çin A ve B hisseleri
  • ASX 200: Avustralya'nın 200 büyük şirketi

Gelişen Piyasalar

  • MSCI Emerging Markets: 24 gelişen piyasa
  • FTSE Emerging: Gelişmekte olan ülkeler endeksi
  • BIST 100: Türkiye'nin ana endeksi

Endeks Sağlayıcıları ve Metodolojileri

Başlıca endeks sağlayıcıları:

  1. S&P Dow Jones Indices: S&P serisi, Dow Jones endeksleri
  2. MSCI: Küresel ve bölgesel endeksler
  3. FTSE Russell: FTSE serisi, Russell endeksleri
  4. STOXX: Avrupa endeksleri
  5. Nikkei: Japon endeksleri

Her sağlayıcının kendine özgü metodolojisi, dahil etme kriterleri ve yeniden dengeleme takvimleri vardır. Yatırımcılar için bu farklılıkları anlamak, endeks takibi yapan fonların davranışlarını öngörmede kritiktir.

Endekslerin Ekonomik ve Yatırım Açısından Önemi

Endeksler sadece performans ölçütleri değil, aynı zamanda:

  • Türev ürünlerin temelini oluşturur (vadeli işlemler, opsiyonlar)
  • ETF ve endeks fonlarının takip ettiği referanslardır
  • Portföy yöneticilerinin performans kıyaslamasında kullanılır
  • Ekonomik sağlığın göstergesi olarak takip edilir
  • Varlık tahsisi kararlarında rehberlik sağlar

Modern finansal piyasalarda endekslerin rolü giderek artmaktadır. Pasif yatırım stratejilerinin yükselişiyle birlikte, trilyonlarca dolar endeksleri takip eden fonlarda yönetilmektedir.

📚 İleri Okuma & Kaynaklar