Döviz Piyasası ve Faiz İlişkisi
Döviz piyasaları, küresel finansal sistemin kalbidir. Günlük 7.5 trilyon dolarlık işlem hacmiyle dünyanın en likit piyasası olan forex piyasası, faiz oranları, enflasyon beklentileri, ekonomik büyüme ve politik gelişmeler gibi çok sayıda faktörden etkilenir. Bu faktörler arasında faiz oranları, döviz kurlarının belirlenmesinde en kritik role sahiptir.
Faiz Paritesi Teorisi
Uluslararası finansta döviz kurları ile faiz oranları arasındaki ilişkiyi açıklayan iki temel teori bulunur:
1. Kapsanmış Faiz Paritesi (Covered Interest Parity - CIP)
Forward kur ile spot kur arasındaki farkın, iki ülke arasındaki faiz farkına eşit olması gerektiğini savunur:
F/S = (1 + i_yerli) / (1 + i_yabancı)
Burada:
- F = Forward kur
- S = Spot kur
- i_yerli = Yerli faiz oranı
- i_yabancı = Yabancı faiz oranı
2. Kapsanmamış Faiz Paritesi (Uncovered Interest Parity - UIP)
Beklenen kur değişiminin faiz farklarına eşit olması gerektiğini öngörür. Ancak pratikte, risk primi nedeniyle bu parite genellikle tutmaz.
Örnek Hesaplama: TL faiz oranı %20, USD faiz oranı %5 ise, teorik olarak TL'nin USD karşısında yıllık %15 değer kaybetmesi beklenir. Ancak gerçekte, ülke risk primi, likidite faktörleri ve piyasa duyarlılığı nedeniyle sapma yaşanır.
Carry Trade Stratejisi ve Mekanizması
Carry trade, düşük faizli para biriminde borçlanıp yüksek faizli para birimine yatırım yaparak faiz farkından kar elde etmeyi amaçlayan popüler bir stratejidir. 2025 yılında en yaygın carry trade çiftleri:
- USD/TRY: USD'de borçlanıp TL'ye yatırım
- JPY/AUD: Japon Yeni'nde borçlanıp Avustralya Dolarına yatırım
- EUR/MXN: Euro'da borçlanıp Meksika Pesosuna yatırım
Carry Trade Risk ve Getiri Analizi
Getiri Hesaplaması:
Carry Trade Getirisi = Faiz Farkı + Kur Değişimi
Örnek: USD/TRY carry trade
- TL faiz: %25
- USD faiz: %5
- Faiz farkı: %20
- Eğer TL %10 değer kaybederse: Net getiri = %20 - %10 = %10
Riskler:
- Kur Riski: Ani değer kayıpları tüm faiz getirisini silebilir
- Likidite Riski: Kriz dönemlerinde pozisyon kapatma zorluğu
- Faiz Riski: Merkez bankası politika değişiklikleri
- Politik Risk: Ülkeye özgü olaylar
Tarihsel Carry Trade Krizleri
2008 Küresel Kriz: JPY carry trade'lerin çözülmesi
- USD/JPY 124'ten 87'ye düşüş
- Yatırımcı kayıpları: %30-50
2018 Türkiye Kur Krizi: USD/TRY carry trade kayıpları
- USD/TRY 3.80'den 7.00'ye yükseliş
- TL faiz avantajına rağmen büyük kayıplar
Merkez Bankası Müdahaleleri ve Etkinliği
Merkez bankaları döviz piyasasına çeşitli yöntemlerle müdahale edebilir:
1. Doğrudan Müdahaleler
- Sterilize Müdahale: Döviz alım/satımının para arzı etkisi nötralize edilir
- Sterilize Edilmemiş Müdahale: Para arzı üzerinde etki bırakılır
2. Dolaylı Müdahaleler
- Sözlü Yönlendirme: Piyasa beklentilerini yönetme
- Faiz Koridoru Ayarlamaları: Kısa vadeli faizleri etkileme
- Zorunlu Karşılıklar: Likidite yönetimi
3. Sermaye Kontrolleri
- Tobin Vergisi: Kısa vadeli sermaye hareketlerini caydırma
- Pozisyon Limitleri: Spekülatif hareketleri sınırlama
2025 Yılı Müdahale Örnekleri:
- Bank of Japan: USD/JPY 150 seviyesinde müdahale
- TCMB: Swap piyasası düzenlemeleri
- Swiss National Bank: EUR/CHF paritesini koruma çabaları
Reel Faiz ve Döviz Kuru Dinamikleri
Reel faiz oranı, nominal faizden beklenen enflasyonun çıkarılmasıyla bulunur ve uluslararası sermaye akımlarının yönünü belirler:
Reel Faiz = Nominal Faiz - Beklenen Enflasyon
Reel Faiz Tuzağı
Yüksek enflasyon ortamında, nominal faizler yüksek olsa bile reel faizler negatif olabilir. Bu durum:
- Para biriminde değer kaybı baskısı yaratır
- Sermaye çıkışlarını tetikler
- Dolarizasyonu artırır
2025 Yılı Reel Faiz Karşılaştırması:
- ABD: Nominal %5.5, Enflasyon %3.0 = Reel %2.5
- Türkiye: Nominal %35, Enflasyon %45 = Reel -%10
- Brezilya: Nominal %11.75, Enflasyon %4.5 = Reel %7.25
Döviz Piyasası Mikroyapısı ve İşleyişi
Modern döviz piyasaları, 24 saat işlem gören ve çeşitli katılımcıların yer aldığı kompleks bir ekosistemdir:
Piyasa Katılımcıları
- Ticari Bankalar: İşlem hacminin %40'ı
- Merkez Bankaları: Piyasa düzenleyici ve müdahaleci
- Hedge Fonlar: Spekülatif pozisyonlar
- Şirketler: Ticari hedging
- Perakende Yatırımcılar: %5-10 işlem hacmi
İşlem Türleri
- Spot İşlemler: T+2 valörlü
- Forward İşlemler: Gelecek tarihli teslimat
- Swap İşlemler: Para takası
- Opsiyon İşlemleri: Hak alım/satımı
Döviz Kuru Tahmin Modelleri
1. Satın Alma Gücü Paritesi (PPP)
Uzun vadede kurların fiyat seviyelerini eşitlemesi beklenir:
Kur Değişimi = Yerli Enflasyon - Yabancı Enflasyon
2. Taylor Kuralı Bazlı Modeller
Merkez bankası reaksiyon fonksiyonlarını kullanarak faiz ve kur tahmini
3. Davranışsal Finans Modelleri
- Momentum stratejileri
- Mean reversion modelleri
- Sentiment göstergeleri
Risk Yönetimi ve Hedging Stratejileri
Döviz riski yönetiminde kullanılan başlıca araçlar:
1. Forward Kontratlar
Gelecekteki kuru sabitleme
2. Opsiyonlar
- Call Opsiyonu: Alma hakkı
- Put Opsiyonu: Satma hakkı
- Collar Stratejisi: Maliyet optimizasyonu
3. Natural Hedge
Gelir ve giderleri aynı para biriminde eşleştirme
4. Netting
Grup içi döviz pozisyonlarını netleştirme
Güncel Piyasa Dinamikleri ve 2025 Görünümü
2025 yılında döviz piyasalarını şekillendiren ana temalar:
- Fed Faiz İndirimi Beklentileri: USD zayıflama potansiyeli
- Jeopolitik Riskler: Güvenli liman talepleri
- Enerji Fiyatları: Emtia para birimlerine etki
- Dijital Para Birimleri: CBDC'lerin potansiyel etkileri
Teknik Göstergeler:
- DXY (Dolar Endeksi): 100-110 bandı
- EUR/USD: 1.05-1.15 aralığı
- USD/TRY: Makroekonomik dengelere bağlı seyir
Trading Stratejileri ve Piyasa Zamanlaması
Temel Analiz Yaklaşımı
- Merkez bankası takvimini takip
- Ekonomik veri açıklamalarını izleme
- Risk iştahı göstergelerini değerlendirme
Teknik Analiz Araçları
- Moving Average Crossover: Trend takibi
- RSI/MACD: Momentum göstergeleri
- Fibonacci Retracement: Destek/direnç seviyeleri
- Bollinger Bands: Volatilite ölçümü
Risk Yönetimi Kuralları
- Pozisyon büyüklüğü: Sermayenin maksimum %2'si
- Stop-loss kullanımı: Giriş fiyatının %1-2 altı
- Risk/Ödül oranı: Minimum 1:2
- Korelasyon yönetimi: Çeşitlendirme
📚 İleri Okuma & Kaynaklar