Merkez Bankası Genişleme/Daralma Döngüleri

Merkez bankalarının para politikası araçları, modern finansal sistemin kalbidir. Parasal genişleme (Quantitative Easing - QE) ve daralma (Quantitative Tightening - QT) döngüleri, küresel likidite koşullarını belirleyerek varlık fiyatlarını, kredi mekanizmalarını ve ekonomik aktiviteyi derinden etkiler. 2008 Finansal Krizi'nden bu yana, geleneksel olmayan para politikası araçları merkez bankalarının standart araç setinin parçası haline gelmiştir.

Niceliksel Gevşeme (QE) Mekanizması ve Etkileri

QE'nin İşleyiş Prensibi

Niceliksel gevşeme, merkez bankasının elektronik para yaratarak finansal varlıkları (genellikle devlet tahvilleri ve mortgage destekli menkul kıymetler) satın alması sürecidir. Bu işlem, finansal sisteme likidite enjekte ederek ekonomik aktiviteyi canlandırmayı hedefler.

QE Transmisyon Kanalları:

  1. Portföy Yeniden Dengeleme Kanalı

    • Merkez bankası tahvil alımları getiri eğrisini düşürür
    • Yatırımcılar daha riskli varlıklara yönelir
    • Risk primi daralır, varlık fiyatları yükselir

  2. Sinyal Kanalı

    • Uzun süre düşük faiz taahhüdü
    • Enflasyon beklentilerini yukarı çeker
    • Forward guidance ile güçlendirilir

  3. Kredi Kanalı

    • Banka bilançoları güçlenir
    • Kredi arzı genişler
    • Borçlanma maliyetleri düşer

  4. Döviz Kuru Kanalı

    • Para birimi değer kaybeder
    • Net ihracat artar
    • İthal enflasyon yükselir

QE Programlarının Evrim Süreci

QE1 (2008-2010): Kriz Müdahalesi

  • Fed: $1.75 trilyon varlık alımı
  • Hedef: Mortgage piyasası stabilizasyonu
  • MBS ağırlıklı alımlar

QE2 (2010-2011): Ekonomik Destek

  • Fed: $600 milyar Hazine alımı
  • Hedef: Deflasyon riskini önleme
  • Uzun vadeli faizleri düşürme

QE3 (2012-2014): Açık Uçlu Program

  • Fed: Aylık $85 milyar alım
  • Hedef: İstihdam piyasası iyileşmesi
  • Data-dependent yaklaşım

Pandemi QE (2020-2022): Sınırsız Destek

  • Fed: $120 milyar/ay alım
  • ECB: €1.85 trilyon PEPP
  • BoE: £895 milyar APF
  • BoJ: Yield curve control

Niceliksel Daralma (QT) Süreci

QT Mekanizması

Niceliksel daralma, merkez bankası bilançosunun küçültülmesi sürecidir. İki temel yöntem kullanılır:

  1. Pasif QT (Run-off)

    • Vadesi gelen tahviller yenilenmez
    • Kademeli ve öngörülebilir süreç
    • Piyasa şoklarını minimize eder

  2. Aktif QT (Outright Sales)

    • Doğrudan varlık satışları
    • Hızlı bilanço küçültme
    • Yüksek piyasa etkisi riski

QT'nin Piyasa Etkileri

Likidite Daralması:

  • Banka rezervleri azalır
  • Para piyasası faizleri yükselir
  • Repo piyasasında stres

Varlık Fiyatları:

  • Tahvil getirileri yükselir
  • Hisse senedi değerlemeleri baskılanır
  • Risk primleri genişler

Kredi Koşulları:

  • Borçlanma maliyetleri artar
  • Kredi standartları sıkılaşır
  • Mortgage faizleri yükselir

Bilanço Normalizasyonu ve Zorlukları

Optimal Bilanço Büyüklüğü Tartışması

Merkez bankaları, kriz öncesi seviyelere dönüş ile kalıcı genişlemiş bilanço arasında denge arıyor.

Küçük Bilanço Yaklaşımı:

  • Minimal piyasa müdahalesi
  • Geleneksel para politikası araçları
  • Moral hazard riskini azaltır

Büyük Bilanço Yaklaşımı:

  • Geniş likidite tamponu
  • Finansal istikrar desteği
  • Politika esnekliği

Normalizasyon Riskleri

  1. Taper Tantrum Riski

    • 2013 deneyimi: Ani getiri artışı
    • Gelişen piyasa türbülansı
    • İletişim kritik öneme sahip

  2. Likidite Tuzakları

    • Repo piyasası stresi (Eylül 2019)
    • SOFR spike'ları
    • Standing repo facility ihtiyacı

  3. Politik Baskılar

    • Ekonomik yavaşlama endişeleri
    • Seçim döngüleri etkisi
    • Merkez bankası bağımsızlığı

Likidite Sağlama Araçları

Geleneksel Araçlar

1. Açık Piyasa İşlemleri (OMO)

  • Repo/Ters repo işlemleri
  • Kısa vadeli likidite yönetimi
  • Para piyasası faiz kontrolü

2. İskonto Penceresi

  • Acil likidite desteği
  • Ceza faizi uygulaması
  • Stigma problemi

3. Zorunlu Karşılıklar

  • Likidite tamponu
  • Para çarpanı kontrolü
  • Modern sistemlerde azalan önem

Kriz Dönemi Araçları

1. Term Auction Facility (TAF)

  • Anonim likidite sağlama
  • Stigmayı azaltır
  • Geniş teminat kabulu

2. Standing Swap Lines

  • Merkez bankaları arası işbirliği
  • Dolar likidite stresi yönetimi
  • Küresel finansal istikrar

3. Emergency Lending Programs

  • Primary Dealer Credit Facility
  • Commercial Paper Funding Facility
  • Money Market Mutual Fund Liquidity Facility

Uluslararası Yayılma Etkileri

Dolar Likidite Döngüsü

Fed'in para politikası, küresel dolar sisteminin merkezi konumu nedeniyle dünya genelinde yankı bulur.

Genişleme Döneminde:

  • Küresel dolar likiditesi artar
  • Carry trade'ler canlanır
  • EM varlıklarına akış
  • Kredi büyümesi hızlanır

Daralma Döneminde:

  • Dolar kıtlığı riski
  • EM sermaye çıkışları
  • Döviz volatilitesi artar
  • Borç servisi zorlaşır

Senkronize Para Politikaları

Koordinasyon Avantajları:

  • Kur savaşlarını önler
  • Politika etkinliği artar
  • Küresel istikrar

Koordinasyon Zorlukları:

  • Farklı ekonomik döngüler
  • Politik öncelikler
  • Yasal kısıtlamalar

Son Dönem Fed ve ECB Örnekleri

Fed'in 2022-2025 QT Süreci

Başlangıç (Haziran 2022):

  • Aylık $47.5 milyar cap
  • $30 milyar Treasury + $17.5 milyar MBS

Hızlanma (Eylül 2022):

  • Aylık $95 milyar cap
  • $60 milyar Treasury + $35 milyar MBS

2025 Durumu:

  • Bilanço $7.5 trilyondan $6.8 trilyona
  • SOMA portföyü yeniden yapılanması
  • Ample reserves rejimi

ECB'nin APP/PEPP Normalizasyonu

APP Sonlandırma (Temmuz 2022):

  • Net alımların durdurulması
  • Reinvestment stratejisi

PEPP Flexibility (2023-2025):

  • Esnek reinvestment
  • Fragmentation risk yönetimi
  • TPI (Transmission Protection Instrument)

2025 Hedefleri:

  • Bilanço kademeli küçültme
  • Yeşil tahvil tilt
  • Digital euro hazırlığı

Piyasa Stratejileri ve Pozisyonlama

QE Ortamında Strateji

  1. Risk-On Pozisyonlama

    • Yüksek beta hisse senetleri
    • Kredi spread daralması
    • EM carry trade'ler

  2. Duration Extension

    • Uzun vadeli tahviller
    • Barbell stratejileri
    • Convexity ticareti

QT Ortamında Strateji

  1. Defansif Pozisyonlama

    • Kaliteli varlıklara kayış
    • Duration kısaltma
    • Nakit pozisyonu artırma

  2. Volatilite Stratejileri

    • VIX long pozisyonları
    • Straddle/strangle
    • Tail risk hedge

Gelecek Görünümü ve Yeni Paradigmalar

Dijital Merkez Bankası Paraları (CBDC)

  • Para politikası transmisyonu güçlenir
  • Negatif faiz uygulanabilirliği
  • Finansal kapsayıcılık

İklim Değişikliği ve Merkez Bankacılığı

  • Yeşil QE programları
  • Brown penalizing
  • Climate stress testing

Yield Curve Control (YCC)

  • Japonya modeli deneyimi
  • Faiz hedeflemesi
  • Fiscal dominance riskleri

Pratik Takip ve Analiz Araçları

Günlük İzlenmesi Gerekenler:

  1. SOMA haftalık değişimler
  2. Reverse repo kullanımı
  3. Term premia değişimleri
  4. 5y5y forward inflation
  5. Dollar liquidity swap kullanımı

Aylık Değerlendirmeler:

  1. Merkez bankası bilanço kompozisyonu
  2. Bank reserves seviyeleri
  3. Money market spread'leri
  4. Cross-currency basis
  5. Term structure dinamikleri


📚 İleri Okuma & Kaynaklar